Urlop, wakacje, czy tym bardziej dłuższa podróż nie powinny ograniczać się tylko do wypoczynku na rajskich plażach, zwiedzaniu zabytków, czy wysiłku na łonie natury. Warto zainteresować się też lokalną kulturą wyższą, jak na przykład teatrem. Spektakl teatralny to pewnego rodzaju porozumienie między aktorami a widownią. Język przestaje być ważny. Ważniejsze są zmysły, odbiór wizualny, czyli choreografia i scenografia. Jeszcze ważniejsza, przynajmniej w naszym odbiorze, jest muzyka. Podczas naszych podróży zawsze staramy się nawiązać tą niewerbalną relację. Zawsze nam się podoba, więc polecamy kilka form, które udało się nam uchwycić. Nie bez powodu są uważane za sztandarowe pokazy lokalnej tożsamości. Azjatycki Teatr to jest coś.

 

1. Mua roi nuoc

Azjatycki Teatr kukiełek na wodzie (Water Puppet Theatre). Wietnam.

 

Mua roi nuoc oznacza dosłownie ’kukiełki tańczące na wodzie’.  Tradycja przedstawień sięga  XI wieku i okolic delty Czerwonej Rzeki w Północnym Wietnamie. Sztuka wywodzi się z prastarej wiejskiej tradycji organizowania barwnych pokazów na stawach, jeziorach lub zalanych polach ryżowych. Zbiorniki wodne stanowiły naturalną scenę dla animatorów kukiełek, podczas gdy publiczność zbierała się na jej granicy, czyli suchym brzegu, czy okalających zalane grządki wałach.

Thang Long Puppet Theatre

Thang Long Puppet Theatre, to słynny teatr kukiełek na wodzie w Hanoi. Scena teatru Thang Long przykryta jest taflą wody. Po lewej stronie zasiada orkiestra z towarzyszącymi wietnamskimi śpiewaczkami.

 

 

Gdy przedstawienie się zaczyna, zza dekoracji wypływają na taflę sceny przeróżne kukiełki. Postacie ludzkie, zwierzęta, smoki. Kukiełki są wyrzeźbione z drewna, przymocowane do bambusowych kijów lub do długich drutów, ukrytych pod powierzchnią wody. Poruszają nimi zasłonięci scenografią animatorzy. Sceny przedstawiają wiejskie życie mieszkańców, lokalne tradycje, legendy, mity. Rolnicy zbierają ryż, piękne Wietnamki tańczą tradycyjne tańce, zalecą się do nich chłopcy, walczą bawoły, latają kolorowe smoki. Na koniec wychodzą żywi aktorzy, zanurzeni do pasa w wodzie, wyśpiewując finalne sceny. Takie przedstawienie można zobaczyć chyba tylko w Wietnamie.

 

 

Więcej o naszej wizycie w teatrze wodnych kukiełek i Hanoi można przeczytać >>> TUTAJ <<<.

 

 

2. Wayang Kulit

Azjatycki Teatr Kukiełkowych Cieni (Shadow Puppet Theater). Indonezja. Bali.

 

Kukiełkowy Teatr Cieni (Shadow Puppet Theater) jest uważany za najstarszą formę teatru kukiełkowego na świecie. Liczy sobie ponad 1000 lat i uważany jest za symbol balijskiej sztuki teatralnej. W tradycji indonezyjskiej kukiełki odgrywają postacie z religijnych dzieł epickich. Przedstawienia uświetniają urodziny świątyń (wtedy bogowie schodzą na Ziemię i należy zapewnić im odpowiednią rozrywkę, żeby zostali jak najdłużej), towarzyszą rodzinnym ceremoniom, jak na przykład świętowanie wyrzynania się ząbków u niemowlaków, ślubom, pogrzebom. Zwłaszcza na wioskach. Służą też rozrywce i edukacji.

W języku indonezyjskim ‘Wayang’ oznacza ‘cień’. ‘Kulit’ oznacza ‘skóra’. Teatr nazwano tak, ponieważ tradycyjne kukiełki wykonane są z bawolej, bardzo misternie rzeźbionej skóry. Profile przedstawiają zróżnicowaną mimikę twarzy, kształty, różne stroje. Kukiełki składają się z części powiązanych ze sobą sznureczkami. Można je więc dowolnie podmieniać, zmieniając minę postaci ze złej, na szczęśliwą, zmartwioną, na przerażoną. Po środku stoi zwykle drzewo lub pałac. Po prawej stoją dobre charaktery, po lewej te złe.

Dalang

Animator kukiełek, nazywany ‘dalang’, jednoosobowo porusza w przedstawieniu wszystkimi postaciami. Musi potrafić imitować głosy zarówno męskie, jak i kobiece, wysokie, niskie, śmiech, złość, płacz. Dodatkowo dyryguje siedzącemu za jego plecami tradycyjnemu, balijskiemu zespołowi ‘gamelan’, który akompaniuje podczas przedstawienia. Robi to stukając stopą w drewniane pudełko. Musi zapamiętać długie, epickie wersety i bardzo sprawnie poruszać kukiełkami.  Porusza nawet kilkoma kukiełkami jednocześnie, chociaż wiele postaci umieszcza w specjalnym stojaku, nieruchomo dla oczu publiczności. Niemiej jednak to prawdziwy wielofunkcyjny artysta.

Publiczność ogląda cienie postaci na zawieszonym przed nimi ekranie z materiału, za którym płonie oliwna lampa.

W 2003 roku indonezyjski kukiełkowy teatr cieni został wpisany na listę kulturowego dziedzictwa UNESCO. Grzech nie obejrzeć.

 

 

Więcej o naszej wizycie w teatrze cieni na Bali można przeczytać >>> TUTAJ <<<.

 

3. Kathakali

Azjatycki Teatr Kerala. Indie.

Kochi słynie z turystycznych atrakcji. Jedną z nich jest teatr Kathakali. To odmiana hinduskiego teatru tańca, sięgającego korzeniami II wieku. Przybycie do wioski teatru Kathakali, zwiastowały bębny, czyli muzyczny wstęp do przedstawienia kelikottu. Ludność wiedziała już wtedy, że po zachodzie słońca będzie przedstawienie. Zaczynała przygotowania, by przy blasku księżyca i ognisk obejrzeć sceny z prastarych, hinduskich eposów – Mahabharaty i Ramajany.

Kathakali. Przygotowania.

Spektakl Kathakali poprzedzony jest godzinną obserwacją malowania makijażu aktorów. Gra polega przede wszystkim na mimice twarzy, ruchów oczu oraz gestów dłoni i stóp. Ważne jest więc, by usiąść jak najbliżej aktorów, żeby nie pominąć żadnego istotnego ruchu. Aktorzy przez całe przedstawienie pozostają niemi.

Nie znaczy to jednak, że na scenie panuje cisza. Aktorom towarzyszą muzycy, odziani jedynie w białe przepaski na biodrach. Grają dźwięki łagodne, dramatyczne, melancholijne – w zależności od odgrywanych scen.

Aktorami są wyłącznie mężczyźni. Fachu uczą się ponoć nawet 15 lat. W centrach szkoleniowych muszą zdawać egzaminy ze sprawności fizycznej, elastyczności ciała, poczucia rytmu. Przepytywani są również pod kątem motywacji do wykonywania zawodu aktora, ponieważ codzienne ćwiczenia są obowiązkowe i czasochłonne. Na kursie ćwiczą jogę, podlegają masażom, wykonują ćwiczenia rzeźbiące mięśnie potrzebne do wykonywania gestów Kathakali.

Choć przygotowanie aktorów i wstęp do widowiska, w którym tłumaczony jest każdy ruch, wykonywany przez aktora, jest dłuższy niż samo przedstawienie, warto wybrać się by obejrzeć tą unikatową keralską sztukę.

W zrozumieniu akcji pomagają też kolory i stroje. Dobrych bogów i królów cechuje zielony makijaż. Źli królowie i demony malowani są na czerwono. Myśliwi i strażnicy mają makijaż czarny. Mędrcy będą mieli żółtopomarańczowe twarze. Tak malowane są również kobiety, jednak je ozdobią dodatkowo czarne loki.

Kathakali. Przedstawienie.

Kathakali nie jest łatwe w odbiorze. Jest bardzo symboliczne i wymaga obeznania. Jednak podziwianie precyzji ruchów i kolorowych aktorów wynagradza brak możliwości podążania za akcją. Jest tak dziwne, że aż fascynujące. Jeżeli ktoś zna hinduskie eposy – Mahabharaty i Ramajany, (Mahabharata jest często uznawana za najdłuższy epos na świecie, składa się z 200 tysięcy wersów,  Ramajana z 24 tysięcy dwuwierszy) będzie miał łatwiej, ale niekoniecznie o fabułę tu chodzi. Najbardziej niesamowici są aktorzy, zamrożeni w swoich makijażach, poruszający się sztywno jak drewniane kukiełki, a jednak w ich oczach, dłoniach i stopach dzieje się tak niesamowicie dużo.

 

Więcej o naszej wizycie w keralskich teatrach można przeczytać >>> TUTAJ <<<.

 

4. Yoke Thay

Azjatycki Teatr Marionetek. Birma.

Yoke Thay – tradycyjny teatr marionetek. Występujące w nim marionetki to prawdziwe dzieła sztuki. Rzeźbiarze mogą używać jedynie odpowiedniego rodzaju drewna, muszą zadbać o proporcje i szczegóły postaci, takie jak rysy twarzy i atrybuty. Surowe zasady określają też wysokość postaci, zwykle 55 cm. Stworzone zostały nie tylko dla rozrywki, ale też by przekazywać tradycje, wierzenia, wartości religijne i etyczne. Ku otusze i ku przestrodze.

W XIX wieku cieszyły się ogromną popularnością nie tylko dzięki wędrownym trupom, ale także na królewskich dworach. Władza zabraniała wówczas występów żywych aktorów i tancerzy, więc zastąpiły je marionetki. Nie proste lalki, tylko imitacje ludzi z każdym ruchomym stawem, które potrafiły kręcić głową, zginać łokcie, poruszać dłońmi, tańczyć prawie jak żywy człowiek. Duża liczba sznurków przywiązanych do każdej części postaci, wymagała ogromnego kunsztu, by marionetki sprawiały wrażenie zupełnie naturalnego poruszania się człowieka.

Przedstawienia Yoke Thay pokazują tradycyjne birmańskie tańce, walki, zwyczaje, wierzenia, historie. Takie przedstawienie potrafi wiele nauczyć o birmańskiej kulturze. Marionetki to istoty ludzkie, istoty nadprzyrodzone – Naty, duchy, zwierzęta, mitologiczne postacie. Przedstawieniom towarzyszy zwykle lekko psychodeliczna muzyka, taka jak z obrządków czczenia Natów. Marionetki ubrane są w przepięknie haftowane stroje, zdobione cekinami. Scenografię za plecami marionetek zdobi tradycyjne malarstwo.

Animatorzy marionetkami to prawdziwi artyści. Sami operują postaciami, wygłaszają ich teksty, śpiewają w rytm muzyki. Dodatkowo widać ich pracę znad sceny, która sięga im zaledwie do pasa. Akompaniuje im niewielka orkiestra, której podstawą jest harfa, bębny, cymbały, gongi i grzechotki.

Birmańska marionetka to idealna pamiątka z Birmy. Problem stanowi jej wielkość i cena. Jednak dla pasjonatów, jak znalazł.

Więcej o naszej przygodzie z birmańskim teatrem można przeczytać >>> TUTAJ <<<, jednak jest to iście hotelowe przeżycie. Mieliśmy za to okazję operować taką marionetką. Wymaga umiejętności, jednak amatorom, takim, jak my, przysparza bardzo dużo przyjemności.

 

 

5. Mak Yong

Azjatycki Teatr Malezja.

Mak Yong to starożytna forma teatru, wpisana w 2008 roku na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO. Cechuje ją sztuka gestykulacji, oryginalnych kostiumów oraz improwizowanych dialogów i monologów, a nawet egzorcyzmów. Przedstawieniom towarzyszy śpiew i muzyka odgrywana na tradycyjnych skrzypcach rebab, bębnów gendang i gongu tetawak. Celem było wprawianie widownie w trans. Sztuki wystawiano w celach rytualnych, na przykład w ramach obrządków uzdrawiania chorych przez szamanów. Rozpoczynają je ofiary składane bóstwom. Wystawiane były na zbudowanych z drewna prowizorycznych, przenośnych scenach. Aktorami były przede wszystkim kobiety, oprócz roli klaunów, które zawsze odgrywali mężczyźni.

Był okres, kiedy przedstawienia zostały zakazane przez muzułmański rząd, ze względu na swoje animistyczne, buddyjskie i hinduistyczne wątki. Obecnie wystawiane są głównie dla rozrywki.

Niegdyś przedstawienie mogło trwać nawet kilka wieczorów przez kolejne dni. Nam udało się obejrzeć godzinną próbkę w wiosce Sarawak Cultural Village położonej dokładnie naprzeciwko plaży w przepięknym miejscu, u stóp dawno wygasłego wulkanu Santubong..

Więcej o naszej wizycie tam można przeczytać >>> TUTAJ <<<.

 

 

6. Kabuki

Azjatycki Teatr Japonia.

Ka  po japońsku znaczy ‘pieśń’. Bu to ‘taniec’.  Ki to ‘gra aktorska’. Kabuki jest uznawany za jedną z najwspanialszych sztuk teatralnych na światowym poziomie.

W okresach Azuchi-Momoyama i epoce Edo, nazywano ludzi, którzy nosili ekstrawaganckie stroje i ekscentryczne fryzury  ‘kabuki-mono’. Ich styl uznawany był za najnowszą klasę. Przez 400 lat swojej historii Kabuki rozwijał się bardzo elastycznie, dowolnie czerpiąc od innych mód artystycznych i najnowszych trendów. Dlatego Kabuki jest do dziś uważany za sztukę złożoną, korzystającą z dramatu, tańca, muzyki i mody.

Te najprawdziwsze i najsłynniejsze przedstawienia odgrywane są w teatrze Kabukiza w Tokio. To największe centrum tradycyjnej kultury w całej Japonii. Najstarszy funkcjonujący teatr Kabuki , działający od 1889 roku. Zatrudnieni tam aktorzy uważani są za najlepszych w kraju. Pokazanie się na przedstawieniu w tym teatrze to oznaka prestiżu. Obowiązuje strój wieczorowy. Bilety są potwornie drogie, jednak można wykupić bilet tylko na jeden akt. Sama fasada budynku, której najstarsze elementy pochodzą z XVII jest piękna. Całość przedstawienia może trwać nawet 4 godziny.

Można jednak tylko ‘skosztować’ Kabuki na specjalnych przedstawieniach dla turystów, które są znacznie krótsze, połączone również z innymi tradycyjnymi stylami teatralnymi i nie wymagają stroju wieczorowego. Na przykład w Kioto.

My skosztowaliśmy właśnie tej formy. Więcej o pobycie w Kioto można przeczytać >>> TUTAJ <<<.

 

 

7. Senakulo

Azjatycki Teatr Pasji. Filipiny. San Fernando.

Teatr pasji Senakulo to coś niebywałego. Opowiada znaną nam zapewne wszystkim historię życia Jezusa Chrystusa. Jednak na Filipinach ma zupełnie inny wymiar. Aktorzy noszą prawdziwe krzyże na plecach w naturalnych warunkach. Co gorsza jest zawsze kilkoro ochotników, którzy zgłaszają się, żeby naznaczyć im ręce i stopy na znak więzi z Chrystusem. Wielu biczuje się do krwi.

My obejrzeliśmy to niesamowite wydarzenie w San Fernando na wyspie Luzon. Nie zapomnimy do końca życia. Więcej można przeczytać o naszych doświadczeniach i odczuciach tutaj.

 

 

8. Kalarippayattu

Azjatycki Teatr Indie. Kerala. Latające Noże.

Kalarippayattu uważana jest za jedną z najstarszych sztuk na świecie. Wygląda trochę jak taniec. Posługujących się nią herosów nazywano artystami-wojownikami. Treningi mają również aspekt rytualny i religijny. Celem treningów jest doskonalenie zarówno ciała jak i ducha, dlatego miejsca szkoleń i treningów, kalari, nazywane są też hinduskimi świątyniami walki. Ozdabiają je wizerunki hinduskich bóstw. Po wejściu uczniowie najpierw oddają hołd bogom, przodkom i trenerowi, którego szanują na równi z bogiem. Praktykują ćwiczenia oddechowe, jogę, medytacje i wizualizację walk. Cechą charakterystyczną samej walki są widowiskowe salta i wysokie skoki, kopnięcia w locie. Używa się całej gamy oręża: kijów, pałek, sztyletów, włóczni, mieczy, szabli, maczug, halabard, łuków, ale też walczy się w ręcz.

Układy robią wrażenie i wymagają ogromnej precyzji, żeby się nawzajem nie uszkodzić. W pewnym momencie koło moich nóg wylądował najprawdziwszy, metalowy nóż, który wymknął się z rąk wojownikowi. Przesiadłam się na wszelki wypadek do tylnego rzędu.

O naszej wprawie w tamte strony można więcej przeczytać >>> TUTAJ <<<.

 

 

9. Kecak

Azjatycki Teatr Bali. Indonezja.

To było coś. Od tak porostu. Magicznie było zasiać w świątyni w Ubud i posłuchać  jak tłum półnagich mężczyzn śpiewa ‘keca keca keca’, układa się na sobie we wzory, macha rękoma, wstaje i siada ne przemian. WOW!

Przedstawienie Kecak ma zawszę tą samą fabułę opartą na Ramayana, hinduskim dziele epickim.  Składa się z pięciu aktów.

Przed rozpoczęciem dostajemy karteczki z rozpisaną fabułą każdego z nich. Przed przedstawieniem często nie ma czasu przeczytać w spokoju tekst. Lepiej więc zapoznać się z nim wcześniej, a podczas przedstawienia skupić się na grze aktorów, chórze i ogniu.

AKT 1. Aktorzy: Rama, Sita, Laksamana i Kijang.

Spacerując po dżungli Dandaka piękna Sita, żona Ramy, zobaczyła złotego jelenia, który zatańczył dla niej niesamowity taniec. Poprosiła męża, Ramę, żeby schwytał dla niej jelenia. Nie mogąc odmówić małżonce Rama wyruszył na poszukiwania zwierzęcia. Obawiając się jednak o bezpieczeństwo pozostawionej bez opieki żony poprosił swojego brata, Laksamana, o ochronę ukochanej.

Wkrótce po tym, jak Rama wyruszył na poszukiwania złotego jelenia, Sita usłyszała złowieszcze echo, które brzmiało jak wołanie o pomoc. W obawie o bezpieczeństwo męża kazała Laksamanowi wyruszyć mu na ratunek. Laksaman odmówił stanowczo, nie chcąc złamać danego słowa bratu. Jednak Sita posunęła się do manipulacji i oskarżyła go o celowe nieudzielenie pomocy, żeby doprowadzić do śmierci brata i zdobyć ją jako swoją żonę. Urażony Laksaman uniósł się honorem i  wyruszył na poszukiwania Ramy. Przed odejściem narysował na ziemi magiczny okrąg i nakazał Sicie trzymać się w jego obrębie, gdzie będą chroniły ją magiczne zaklęcia.

AKT 2. Aktorzy: Sita, Rahwana, Bhaganwan i Garuda

Nastała burza, Sitę ogarnął niepokój. Pojawił się zły demon, Rahwana, który od początku chciał porwać piękną Sitę. Nie zdołał jednak przebić się przez magiczny krąg. Pojawił się ponownie pod postacią biednego starca, proszącego o wodę i schronienie. Sita dała się nabrać i wyszła poza krąg, żeby pomóc biedakowi. Wtedy Rahwana porwał ją i zabrał do swojego królestwa Alengka.

Po drodze zaatakował go Garuda, jego śmiertelny wróg. Zdołał uciec jednak Garuda odnalazł Ramę i doniósł, że jego piękna żona Sita została porwana przez demona.

AKT 3. Aktorzy: Rama, Laksaman, Hanoman, Sugriwa

W poszukiwaniu Sity Rama spotyka Sugriwana, króla czerwonych małp, który obiecuje pomóc mu w poszukiwaniach. Typuje śmiałka, białą małpę Hanomana, posiadającą magiczne umiejętności żeby odszukał królestwo Alengka, gdzie więziona jest Sita. Rama daje Hanomanowi swój pierścień, który ma przekonać Sitę, że Hanoman jest jej wybawicielem a Rama ciągle ją kocha i będzie szukał do utraty sił.

AKT 4. Aktorzy: Sita, Trijata, Hanoman, Olbrzymy.

Hanoman odnajduje drogę do królestwa demona Alengka. Namawia Trijatę, siostrzenicę demona, której Rahwana kazał pilnować Sity, do pomocy w przerwaniu niedoli Sity i jej uwolnienia. Hanoman pokazuje Sicie pierścień jej męża jednak zostaje zaatakowany przez olbrzymy na posługach Rahwany i musi uciekać. Po drodze zostawia w ogniu połowę królestwa Alengka.

AKT 5. Ostateczna bitwa. Aktorzy wychodzą wszyscy

Rama udaje się królestwa Alengka, gdzie razem z armią króla czerwonych małp, Sugirwana pokonuje armię olbrzymów Rahwany i uwalnia Sitę.

 

Przedstawienia są wystawiane w świątyniach na całej wyspie Bali. My byliśmy na dwóch. Największe odbywa się w świątyni Ulu Watu. Nam bardziej podobało się jednak w świątyni w Ubud. Było o wiele bardziej intymnie, magicznie, mniej turystycznie.

10. Teatr Wąsatych Braci

Azjatycki Teatr Moustache Brothers. Birma. Mandalay.

Założyli go, żeby szydzić z rządu. Tylko tak mogli zaznać wolności. łowa vaudeville’owskiej trupy, Par Par Lay, oraz jego kuzyn Lu Zaw w 1996r zostali skazani na 7 lat ciężkich robót w kamieniołomach za żartowanie z rządu i generałów. Do momentu ich zwolnienia w 2002, głównie dzięki protestom amerykańskich aktorów, trzeci brat Lu Maw kontynuował występy razem ze swoją żoną, absolwentką konserwatorium, twarzą okładki włoskiego wydania przewodnika Lonely Planet. Rząd, chociaż oficjalnie zabronił im występów, postanowił ich ignorować i jedynie obserwować. Wąsaci bracia stali się ikoną wolności słowa i szeroko pojętej birmańskiej opozycji.

Nad wejściem do sutereny ich domu, gdzie występują, duży szyld: ‘Moustache Brothers’. Oficjalnie bracia nie występują a ‘próbują’ przed publicznością. Szyld to przecież tylko nieco większa wizytówka. ‘Próby’ odbywają się codziennie o 20.30. Na każdej ‘próbie’ jest ponoć obecna rządowa wtyczka. Rozglądam się, kto dziś mógłby być jedną z nich – ale siedzą tam sami biali: Anglicy, Niemcy, Francuzi i my.

Niesamowite przeżycie.

 

 

Teatr to coś, co uwypukla narodowe bolączki, dumy, codzienność. Warto pójść na chociaż jedno przestawienie.