Palma sago kojarzy się przede wszystkim z ozdobną rośliną doniczkową. Jednak to nie ona będzie tematem tego artykułu. Tytułowa palma rośnie dziko na podmokłych terenach tropikalnych dżungli, często wzdłuż brzegów rzek. Lubi ciepły i wilgotny klimat. Zajmuje szczególne miejsce w sercach indonezyjskiego plemienia Mentawai. Między innymi dzięki niej potrafią przeżyć. Do czego ją wykorzystują?

 

1.   Główny składnik diety

 

Pień palmy sago w około 60% składa się ze skrobi. Skrobia jest składnikiem odżywczym dostarczającym organizmowi węglowodanów złożonych, które odpowiedzialne są za zapewnienie człowiekowi około 50% energii. Jest doskonałym źródłem błonnika, witaminy C, a także minerałów takich jak wapń, magnes, potas i sód. Nic więc dziwnego, że indonezyjskie plemię Mentawai upodobało sobie ten produkt, jako główny składnik swojej diety. 

Proces pozyskiwania skrobi z palmowego pnia jest dość mozolny. Po ścięciu drzewa, najpierw należy je pociąć na mniejsze kawałki, następnie przepołowić i wyskrobać miąższ. Pozyskany miękisz tarkuje się na ogromnej tarce, oddzielając w rezultacie skrobiowe wiórki od niejadalnych włókien, które zetrzeć się nie dają. W kolejnym kroku umieszcza się całość na ogromnym sicie i przeciera przez nie skrobię, zalewając dużą ilością świeżej wody. Wypłukane włókna zostają na powierzchni, skrobia trafia do drewnianej niecki umieszczonej pod sitem. Mokra skrobia osiada na dnie, natomiast woda jest ponownie wykorzystywana do płukania kolejnej partii mieszanki włókien i skrobi. Odcedzona skrobia pakowana jest do specjalnych pojemników uplecionych z liści, w których może być przechowywana nawet do dziesięciu tygodni.

Jedna dojrzała palma sago dostarcza czteroosobowej rodzinie wystarczającą ilość skrobi nawet na dziesięć tygodni. Jednak starty miąższ smakuje najlepiej w ciągu pierwszego miesiąca. Dlatego w ścinaniu i procesowaniu jednego drzewa uczestniczy zwykle kilka rodzin, które dzielą je między siebie. 

Obrobiony miękisz sago, które ma konsystencje kaszy jaglanej, jest najczęściej przyrządzany w świeżo ściętej łodydze bambusa. Pokrojony w mniej więcej trzydziestocentymetrowe kawałki bambus, nadziewa się skrobią sago i piecze nad ogniem przez około pół godziny. Upieczone w bambusowym pojemniku sago smakuje trochę jak ryżowy chlebek. Mentawajowie maczają go w aromatycznych sosach, jedzą jako dodatek do solonych warzyw, mięsa i ryb. To główny posiłek dnia. 

 

 

2. Pojemniki do przechowywania

 

Z liści palmy sago plecie się pojemniki do przechowywania pożywienia, w tym także te, w których przechowuje się skrobię sago. W zamkniętej tubie z palmowych liści umieszczonej w najchłodniejszej części domu, skrobia jest zdatna do spożycia nawet przez dziesięć tygodni. 

Palmowe liście wykorzystuje się również do wyplatania koszy czy klatek dla kogutów. 

 

 

3. Aromatyczna przyprawa

 

Liście palmowe sago dodaje się do zup lub owija się nimi mięso, ryby, warzywa, które następnie piecze się w piecu nad paleniskiem. Nabierają wówczas wyjątkowego aromatu. Same liście są niejadalne. Służą jedynie jako pojemnik do pieczenia i wzbogacania walorów smakowych dań. 

Najpopularniejszym śniadaniem Mentawai są cienko uformowane paluchy z miąższu sago, zapieczone w palmowych liściach. Dochodzą znacznie szybciej niż te, pieczone w bambusowych łodygach, za to wymagają umiejętnego zawijania, by nie rozpadły się podczas pieczenia. Na śniadanie spożywa się je jeszcze ciepłe, ale suche, bez dodatków, jako przekąskę do porannej kawy czy herbaty. Sześć – osiem paluszków i solidna dawka energii zapewniona aż do obiadu. 

 

 

4. Hodowla żywych protein

 

Pozostałe po wycince palmy sago części, czyli te, które nie zawierają skrobi, ani nie są wykorzystywane do innych celów, powoli gniją w wilgotnym klimacie dżungli, stając się idealnym domem do rozwoju żuków sago. Wystarczy wrócić po kilku, czy kilkunastu dniach na miejsce wycinki, rozgrzebać połamaną korę i resztki pnia i łodyg i kolejny posiłek gotowy. Mięso larw żuków jest bardzo bogate w proteiny, a także bardzo smaczne. Mentawaiowie jedzą je na surowo lub grillują. To bardzo łatwy do zdobycia posiłek. Na dodatek nie trzeba go szukać ani gonić.

 

 

5. Pasza dla zwierząt

 

Wystarczy kawałek ściętego pnia palmy sago wrzucić na jakiś czas do rzeki, gdzie odpowiednio namoknie, i wystawić na podwórko. Zarówno świnie, jak i kury będą wniebowzięte. Miąższ palmy jest łatwostrawny dla zwierząt, nawet bez obróbki termicznej. Zawartość odżywcza dostarcza wystarczającej energii, by resztę diety dopełnić własnym zdobyczami w dżungli. 

 

 

 

6. Najsolidniejsze strzechy

 

Domy Mentawaiów, są kryte strzechą zrobioną z liści palm sago, powiązanych ze sobą cieniutkimi paskami z kory palmy. Prawidłowo położone i solidnie związane, potrafią ochronić przed największą nawet ulewą i oprzeć się silnym wiatrom. Uznawane są za najtrwalsze strzechy w Indonezji. W nienaruszonym stanie wytrzymują nawet trzy lata. 

 

 

Układanie dachu jest wydarzeniem społecznym. Zwykle pomaga cała wspólnota. Dzieci przynoszą liście z dżungli. Kobiety usuwają grube włókna, łączące źdźbła liści, mężczyźni wiążą je we wiązki i mocują je na stelażu z betelowego drewna. Po pokryciu nimi całego dachu, społeczność wspólnie spożywa przygotowany przez kobiety posiłek. 

 

 

7. Odzież

 

Włókna palmy sago są niezwykle mocne i trwałe. Wystarczy dobrze rozbić płat kory palmy, by powstał z nich naturalny materiał. Następnie wystarczy wymoczyć go dobrze w wodzie, żeby pozbyć się szorstkości oraz by materiał nabrał giętkości, dobrze wyżąć i można szyć ubrania. Mężczyźni po dziś dzień zakrywają nimi genitalia. Jedyną część ciała, jaką osłaniają. 

Kobiety Mentawai tradycyjnie nosiły również spódniczki z palmowych liści po prostu nanizanych na obwiązany w okól prasa sznurek. Był to bardzo praktyczny strój na połów ryb w rzece. Spódniczki były lekkie, nie krępowały ruchów, a woda spływała po nich jak po kaczce. 

 

 

8. Chodniki i podłogi

 

Korą palmy sago wykładane są błotniste podwórza obejść Mentawaiów. Ułatwiają poruszanie się po ulewnych deszczach, lub gdy świnie ryjąc rozorają błoto. Często wykłada się nimi również podłogi w domach. Szczególnie w miejscach, gdzie coś mogłoby wpaść między szpary w deskach i próżno by było tego szukać w umieszczonym zwykle pod podłogą chlewiku. Kora jest sago bardzo wytrzymała i twarda. 

 

 

9. Opał

 

Kora palmy sago nadaje się również doskonale na opał. Jest kaloryczna, a przy tym łatwo się rozpala. Pod każdym paleniskiem ułożony jest stosik szczap, suszących się na przyszły użytek.

 

 

10. Nawóz organiczny

 

Niewykorzystany produkt uboczny procesu pozyskiwania skrobi z pnia palmy sago, czyli włókna, jest rozrzucany na polach uprawnych. W osadach plemienia Mentawai nic się nie marnuje. 

 

 

Po ścięciu dojrzałej palmy sago, z pozostawionych w ziemi korzeni odrasta nowe drzewko. Jednak, aby rozwinęło się do właściwych rozmiarów, potrzeba około ośmiu lat. Dlatego Menawaiowie zawsze upewniają się, że młode drzewka mają wystarczająco dobre warunki, żeby się rozwijać. Palma sago jest dla nich jak ryż dla reszty Azji. Pomimo, że ryż cenią i chętnie spożywają, nie przyzwyczaili się do jego uprawy. Jak twierdzą, nie jest częścią plemiennej tradycji. 

Oprócz typowo praktycznych zastosowań, palma sago jest obecna w wielu plemiennych ceremoniach i rytuałach. Mentawai bez palmy sago utraciliby część swojej tożsamości. Podobnie jak nie mogliby żyć bez swoich świń, co zdecydowało o oficjalnym przyjęciu chrześcijaństwa zamiast dominującego w Indonezji islamu.

Zapraszamy do przeczytania relacji z naszej wizyty u gościnnych Mentawajów. 

To było niesamowite przeżycie! 

Poniżej umieszczamy raz jeszcze film z wizyty u plemienia Mentawajów.